Uitheemse soorten

Het invoeren van uitheemse soorten door de mens vormt een ernstige bedreiging voor de implementatie van het leidende beginsel van de Trilaterale Waddenzee Samenwerking (TWSC), namelijk "het verwezenlijken, voor zover mogelijk, van een natuurlijk en duurzaam ecosysteem waarin natuurlijke processen op een ongestoorde manier kunnen verlopen". Uitheemse soorten worden zowel in mariene als terrestrische habitats in het Waddengebied aangetroffen. Tot op heden is er echter geen bewijs dat zij voor het uitsterven van inheemse soorten verantwoordelijk zijn. Desondanks zijn er uitheemse soorten die het potentieel hebben om invasief te worden en om dominantie-verhoudingen, habitats en voedselregimes in de Waddenzee te veranderen. Een voorbeeld hiervan is de Japanse oester (Magallanga gigas, voorheen bekend als Crassostrea gigas).

In Denemarken, Duitsland en Nederland worden nationale monitoringprogramma's voor uitheemse soorten in de Waddenzee uitgevoerd. Deze bestrijken voornamelijk macro-benthische soorten, terwijl vissen, vogels, maar ook zoöplankton en fytoplankton meestal niet worden geregistreerd. Er zijn meer dan 50 internationale en regionale conventies, gedragscodes en andere instrumentaria die direct of indirect met de verspreiding van uitheemse soorten te maken hebben, maar een algemeen beheerplan over hoe om te gaan met uitheemse soorten in de Waddenzee ontbreekt nog steeds.

De Trilaterale Samenwerking ondersteunt initiatieven rondom de preventie, het beheer en het monitoren van mariene en terrestrische uitheemse soorten en stemt deze initiatieven in toenemende mate op elkaar af. Met de toetreding van de Waddenzee in 2009 moedigde het UNESCO Werelderfgoed-comité de Trilaterale Samenwerking aan “om een strikt monitoringprogramma te implementeren om controle te houden op invasieve soorten in het gebied die met ballastwater en aquacultuur in verband worden gebracht”, om de Uitzonderlijke Universele Waarde (OUV) van het Werelderfgoed te beschermen.

De trilaterale inspanningen begonnen op de 11e Trilaterale Regeringsconferentie in 2010 op Sylt. De drie Waddenzeelanden spraken toen af om een gemeenschappelijke strategie te ontwikkelen voor het omgaan met uitheemse soorten in het gebied. Deze strategie werd vervolgens opgesteld met de steun van een ad-hoc werkgroep Uitheemse Soorten (WG-AS), die in 2012 geïnstalleerd werd. Als volgende stap werd op de 12e Trilaterale Regeringsconferentie in Tønder (2014) overeengekomen (§ 35, Tønder Declaration) om dit conceptuele strategische kader verder uit te werken tot een trilateraal beheer- en actieplan voor uitheemse soorten (MAPAS). Het concept-MAPAS dat door de WG-AS opgesteld werd heeft tot doel een overzicht te geven van de huidige wettelijke maatregelen en waar mogelijk voorstellen te doen voor geschikte trilaterale acties. Het belang van dit onderwerp werd benadrukt door een kort overzicht van het toekomstige MAPAS, dat als bijlage bij de Verklaring van Leeuwarden (2018) werd opgenomen, en dat door de ministers van de drie Waddenzeelanden tijdens de 13e Trilaterale Regeringsconferentie in Leeuwarden (mei 2018) werd ondertekend.

Vanwege de hoge mobiliteit, met name van in het water levende uitheemse soorten, is vroegtijdige communicatie cruciaal en moet informatie over (nieuwe) observaties, verspreiding en maatregelen zo snel mogelijk worden gedeeld. Daarom werd de ad-hoc WG-AS in 2018 door het Wadden Sea Board omgevormd tot een permanente trilaterale coördinatiegroep. Deze heeft de opdracht om het MAPAS af te ronden en de inspanningen voor een geharmoniseerd trilateraal en doorlopend specifiek monitoringprogramma voor uitheemse soorten te coördineren.

Bij de toekomstige activiteiten van de trilaterale coördinatiegroep voor uitheemse soorten hoort de ontwikkeling van een geharmoniseerd monitoringprogramma voor uitheemse soorten in de Waddenzee en een regelmatig bijgewerkte lijst van uitheemse soorten in de Waddenzee op basis van nationale gegevens. Daarnaast zal een steunpunt worden opgericht om voorbeelden van de effectiviteit van preventie-, controle- en uitroeiingsmaatregelen, die door de afzonderlijke Waddenzeelanden worden ondernomen, te delen.